Nghiên cứu phim, trước hết, là cách thức “tiếp cận tác phẩm điện ảnh từ bên trong”. Bởi vậy, tác giả không chủ trương tích lũy thông tin về phim, đạo diễn, sự kiện vốn là thứ ghi chép thụ động mà chỉ lựa chọn những vấn đề có ý nghĩa quyết định trong việc nghiên cứu điện ảnh nhằm kích hoạt khả năng biện luận, phân tích của người xem thay vì chỉ trình bày ấn tượng cảm tính. Những vấn đề đó, theo cuốn sách, vừa mang tính lí thuyết như mỹ học điện ảnh, cấu trúc tự sự, thuyết tác giả, thể loại… vừa mang tính lĩnh hội như điểm phim.
Tiếp cận bên trong nhấn mạnh tính thi pháp học điện ảnh, chỉ ra bản chất nội tại của điện ảnh được thể hiện như thế nào trong từng tác phẩm cụ thể. Tuy nhiên, không thể cứng nhắc ở công cụ lí thuyết cố định mà cần thiết phải tham chiếu, đặt tác phẩm trong mỗi bối cảnh lịch sử xã hội, đặng xác định sự can thiệp của các yếu tố bên ngoài điện ảnh vào chính bộ phim. Toàn bộ qui trình đó đòi hỏi thái độ nghiêm túc, có trách nhiệm và suy xét của người tham gia – điều sẽ, như Warren Buckland nhận xét, khiến “việc nghiên cứu điện ảnh cũng sẽ trở nên quan trọng giống như bất kì một lĩnh vực nghiên cứu nào khác” (tr.7).
Dưới đây xin lược thuật một số nội dung quan trọng trong cuốn sách này.
1. Mỹ học điện ảnh: Chủ nghĩa hình thức và chủ nghĩa hiện thực
– Dàn cảnh
– Thiết kế bối cảnh
– Lấy cảnh quay
– Cú máy dài
– Thủ pháp hình ảnh tiêu cự sâu
– Dựng nối tiếp
– Dựng phim đối lập với cú máy dài
– Âm thanh của phim
– Lý thuyết Montage
2. Cấu trúc phim: tự sự và kể chuyện
– Cấu trúc tự sự
– Kể chuyện giới hạn và thấu triệt
– Cách kể chuyện giới hạn trong: The Big Sleep; North by Northwest; Magnificent Obsession
– Trình tự thời gian tự sự trong: Pulp Fiction và Mulholland Dr.
3. Phim tác giả
– Nguồn gốc của thuyết tác giả
– Tóm tắt và cách tiếp cận tác giả
– Một số tác giả tiêu biểu: Francois Truffaut; Afred Hitchcock; Wim Wenders; Kathryn Bigelow
– Các tác giả đương đại
4. Thể loại phim: Định nghĩa điển hình
– Các vấn đề trong nghiên cứu thể loại
– Các nghiên cứu mới về phim mêlô
– Phim về phụ nữ sa ngã
– Phim mêlô về người phụ nữ bị lãng quên
– Phim về phụ nữ bị hoang tưởng
– Phim noir
– Phim noir mới của John Dahl
– Phim khoa học viễn tưởng những năm 1950
5. Phim hư cấu: Năm loại phim tài liệu
– Phim tài liệu mô tả
– Phim tài liệu quan sát
– Phim tài liệu tương tác
– Phim tài liệu phản thân
– Phim tài liệu dàn dựng
6. Lĩnh hội phim: nghệ thuật và nghề điểm phim
– Bốn chức năng của điểm phim: Báo chí, quảng cáo, phê bình, văn chương
– Bốn thành phấn chính của điểm phim: Tóm tắt cốt chuyện; Thông tin bên lề; Tập hợp các luận cứ rút gọn về bộ phim; Sự đánh giá
– Khi đánh giá một bộ phim, các nhà điểm phim tìm kiếm động cơ (được chia thành động cơ bố cục, hiện thực, liên văn bản và nghệ thuật), giá trị giải trí (từ tự sự hay hình ảnh) hoặc giá trị xã hội
– Một số trang mạng có đăng tải hoặc chuyên về điểm, nghiên cứu phim: Chicago Reader on Film; Movie Feview Query Engine; Metacritic.com; Film-philosophy.com; Screensite; Senses of Cinema
MAI ANH TUẤN 